بخشی از متن پاورپوینت شهر مذهبي قم :
شهر قم
درباره قدمت قم و تاریخ بنای آن اختلاف نظر وجود دارد.
فهرست مندرجات
1 - پیشینه تاریخی قم2 - علت نام‌گذاری قم
3 - تسلط اشعری‌ها به قم
4 - قم در دوران خلفای عباسی
5 - تصرف قم توسط شاه اسماعیل صفوی
6 - توجه فتحعلی شاه به قم
7 - قم در دوران جنگ جهانی اوّل
8 - اهمیت شهر قم
9 - فهرست منابع
10 - پانویس
11 - منبع
پیشینه تاریخی قم
برخی معتقدند که این شهر پیش از دوره اسلامی وجود داشته و بعضی هم می‌گویند که شهر قم بعد از اسلام بنا گردیده است.
نویسندگان بزرگ و قدیمی اسلامی مانند (ابو دُلفِ خزرجی) از نویسندگان قرن چهارم هجری در سفرنامه خود گفته است: قم شهری است جدید و اسلامی که اثری از ایرانیان در آن یافت نمی‌شود.
[1] ثعالبی, تتمه الدهر, ج3, ص176, چاپ دمشق.
نویسنده دیگر (عبدالکریم سمعانی) از نویسندگان قرن ششم درباره قدمت قم می‌گوید: قُم مدینهُ مستحدثهُ لا اثر بلأعاجم فیها.[2] عبدالکریم سمعانی, الانساب, ج1, ص461, نسخه عکسی.
قم شهری است جدید که اثری از ایرانیان در آن نیست. یاقوت حمَوی[3] یاقوت حموی, معجم البلدان, ج4, ص175.
و ابوالفدا ,[4] ابوالفدا , تقویم البلدان, ج1, ص409, پاریس, دار الطباعه السلطانیه.
همین ادعا را تکرار کردند.امّا در مقابل این‌ها, نویسندگان دیگری قدمت تاریخی قم را ماقبل اسلام می‌دانند و دلایلی هم در دست است که ادعای این‌ها را ثابت می‌کند که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.
1. بلاذری از نویسندگان معتبر اسلامی در قرن سوّم, می‌نویسد: وَ اَضحُّ الاخبارِ اِنّ اَبا موسی فَتَحَ قُم و قاشان. صحیح‌ترین خبرها این است که ابوموسی (اشعری) قم و کاشان را فتح کرد ( سال 23 هجری) بنابراین شهر قمی وجود داشته که ابوموسی آن را فتح کرده است.
2. یعقوبی از نویسندگان بزرگ قرن سوّم, قم را از جمله شهرهای عصر ساسانی نام برده است.
[5] احمد بن ابی یعقوب, تاریخ یعقوبی, ج1, ص144, بیروت, دار صادر.
3. خسرو پرویز از ریدک پرسید مرا از بوی بهشت خبر ده, رَیدَک از چند چیز خوشبو نام برد از جمله, زعفران قم.
[6] ثعالبی, غرز ملوک الفرس, ج1, ص709, پاریس.
4. دینوری می‌گوید: انو شیروان, کشور را به چهار قسمت کرد و شهر قم, از جمله شهرهای قسمت دوّم بود.
5. می‌گویند وقتی که اشعریان در اواخر قرن اوّل هجری به قم آمدند آتشکده قم را خراب کردند و به جای آن مسجدی بنا کردند, پس قبل از اسلام در این سرزمین کسانی بودند که به آتشکده می‌رفتند.
[7] علی اصغر فقیهی, تاریخ مذهبی قم, ج1, ص117, قم.
باستان شناسانی مانند (گریشمن) کناره‌های غربی ایران (قم, کاشان, ساوه ) را از نخستین و قدیمی‌ترین مناطقی می‌دانند که جماعات اولیه انسانی در آن استقرار یافته و تمدن‌های اولیه را پی‌ریزی کرده‌اند. در این صورت قدمت قم و نواحی پیرامون آن به چند هزار سال پیش می‌رسد.
علت نام‌گذاری قم
قدیمی‌ترین موردی که نام قم در آثار اسلامی دیده می‌شود دو روایت از علی علیه السّلام می‌باشد که ابن‌فقیه
[8] ابن‌فقیه, مختصر البلدان, ج1, ص264.
و عبدالجلیل رازی قزوینی[9] عبدالجلیل رازی, النقض, ج1, ص166, تهران.
آن‌ها را نقل کرده‌اند. روایت اوّل: (اَسلَمُ المواضِعِ یومئذٍ قَصَبَهُ قُمِّ تِلک الّتی یخرج انصار خَیر الناس...) سالم‌ترین مکان‌ها در آن روز شهر بزرگ قم است, آن شهری است که یاران بهترین خلق خدا از آن بیرون می‌آیند.... روایت دوّم: (سلام الله علی اَهل قم و رَحمَهُ الله و برکاتهُ علی اهل قُم یسقَی اللهُ بِلادَهُم الغیتث...) سلام خدا و رحمت و برکات او بر اهل قم, خداوند سرزمین‌ها و بلاد ایشان را از باران رحمت خود سیراب سازد.از این روایات دو مطلب عمده استفاده می‌شود یکی این‌که پس از فتح قم (23 هـ) بسیاری از مردم آن, دین مبین اسلام را پذیرفته و افتخار دوستی اهل بیت علیهم السّلام را پیدا کرده بودند, دیگر این‌که نام قم, به همین صورت امروزی در کلام پیشوایان دین آمده است.
امّا برای علت نام‌گذاری قم وجوهی را ذکر کرده‌اند که صحیح‌تر و منطقی‌تر آن این است که در ایام قدیم سرزمین قم محلّ جمع شدن آب رود انار (همین رودخانه فعلی) بوده و آب از هیچ طرفی رهگذری نداشته است و در اطراف و جوانب آن به واسطه زیادی آب , علفزار و مرغزار فراوان بوده است که چوپانان گرد به گرد آن زمین چادر زدند و خانه‌ها بنا کردند و آن خانه‌ها را کومه نام نهادند و بعد از آن اسم تخفیف پیدا کرد و کمْ شد پس آن را به عربی برگرداندند و گفته شد قم...
[10] تاریخ قم, ج1, ص12.
تسلط اشعری‌ها به قم
در سال 23 یا 24 هجری, ابوموسی اشعری بخشی از سپاه تحت فرماندهی خود را به سرکردگی (احنف بن قیس) روانه منطقه قم نمود. و بدین ترتیب قم در زمان عهد خلیفه دوّم به دست مسلمین افتاد و همزمان با اصفهان فتح شد.
[11] اعثم کوفی, الفتوح, ج1, ص43_105, مطبعه حسینی.
ورود اعراب اشعری به قم, مورد استقبال اهالی بومی زرتشتی آن واقع شد با آمدن افراد قبیله اشعری از کوفه به قم و اسکان آن‌ها دراین منطقه, قم به تدریج, به شهر تبدیل شد و اعراب اشعری به شهر قم تسلط یافتند.
پس از تسلط اشعری‌ها, قم پناهگاه نسبتاً امنی برای طالبیان و علویان گردید. استقرار اشعری‌ها به خاطر گرایشاتی که داشتند از عوامل توجه و هجرت علویان به این شهر گردید.
[12] خلیفه بن خیاط, تاریخ, ج1, ص372, دمشق.
قم در دوران خلفای عباسی
در قرون اولیه اسلام , علویان و شیعیان با بیرحمانه‌ترین وضع, تحت تعقیب و آزار حکام اموی و عباسی بودند. که آن‌ها را مجبور می‌ساخت به مناطق دور دست سرزمی